Het laatste filmmuziekconcert van dit seizoen presenteert een echte blockbuster: de film Joker uit 2019 met onder andere Joaquin Phoenix en Robert De Niro als acteurs. De muziek die het Belgian National Orchestra live zal uitvoeren onder leiding van Dirk Brossé werd geschreven door Hildur Guðnadóttir. Zij won met haar soundtrack voor Joker niet alleen een Golden Globe, een BAFTA Award en een Grammy Award, maar ook een Oscar voor beste filmmuziek. Een portret van deze bijzonder IJslandse componiste.

 

Hildur Guðnadóttir werd in 1982 geboren in het IJslandse Reykjavik. Haar vader was componist en klarinetspeler, haar moeder operazangeres. “Ik heb nooit echt de bewuste keuze gemaakt om muziek te studeren,” aldus Guðnadóttir in een recent interview: “in mijn familie was dat de normaalste zaak van de wereld. Ik begon op 5-jarige leeftijd te spelen en ben nooit meer gestopt. Ik studeerde cello, zong in koren en uiteindelijk begon ik voor mezelf muziek te maken. Het gaf me een plek om wat meer introspectief te zijn, om een soort dialoog met mezelf te hebben door middel van muziek.” De keuze voor de cello werd haar ingegeven door haar moeder: “toen zij zwanger was van mij, luisterde ze vaak naar Jacqueline du Pré’s versie van het celloconcerto van Edward Elgar. Ik reageerde daar blijkbaar heel goed op in de baarmoeder en daarom besloot mijn moeder dat ik Hildur ging heten en celliste zou worden. Aldus geschiedde.”

 

Van IJsland naar Berlijn

 

Tijdens haar tienerjaren begon Hildur Guðnadóttir in verschillende IJslandse bands te spelen. “Daar kreeg ik de ruimte die ik nodig had voor de speelse en experimentele benadering van muziek die altijd heel belangrijk voor me is geweest. Ik begon al die elementen te mixen in mijn late tienerjaren en dat was het moment waarop mijn muziek zin begon te krijgen voor mij.” Dat zette haar ertoe aan om compositie en nieuwe media te studeren, zowel in IJsland als in Berlijn – de stad waar ze vandaag nog altijd woont. Na experimenten met elektro-akoestische instrumenten, maakte ze enkele solo-albums. Het eerste daarvan, Mount A, kwam uit in 2006 en het tweede, Without Sinking, in 2009. “Mijn solomuziek begon als een manier om echt naar binnen te kijken en om tijd door te brengen, helemaal alleen met een instrument, zonder dialoog van buitenaf," zegt Guðnadóttir. "Veel van mijn muziek is contemplatief, en op de een of andere manier neigt dat altijd naar de donkere kant. Mijn innerlijke conversatie is blijkbaar nogal duister."

 

Het solowerk van Hildur Guðnadóttirs doorbreekt de grens tussen hedendaagse klassieke muziek en improvisatie. “Improvisatie is het voeren van een dialoog met je instrument. Om erachter te komen wat je instrument leuk vindt, en wat je ermee samen kan doen, is improvisatie noodzakelijk. Heel wat van mijn composities zijn geboren uit improvisatie.” Een instrument dat ze zelf mee hielp ontwikkelen en waarmee ze veel werkt, is de ómar: “het is een zessnarige cello met frets, dus een beetje meer in de richting van de viola da gamba. Het is modulair opgebouwd, dus bepaalde onderdelen kan je opzetten en er weer afhalen. Eigenlijk is het een soort van surround cello met een geïntegreerde filterchip. De ómar bezit geen eigen klankkast, maar functioneert als een activator, in die zin dat het instrument andere objecten kan laten resoneren.”

 

Jóhann Jóhannsson en Hollywood

 

Een belangrijke samenwerkingspartner voor Hildur Guðnadóttir was de in 2018 overleden bekende IJslandse componist Jóhann Jóhannsson. In enkele van zijn filmpartituren, waaronder ook Arrival van Dennis Villeneuve, speelt zij de cellopartij. Samen namen ze ook het album End of Summer op en werkten als co-componisten aan de soundtrack van de film Mary Magdalene (2018). In Berlijn deelde Hildur Guðnadóttir zelfs een tijdje een studio met Jóhann Jóhannsson. "We leerden elkaar 25 jaar geleden kennen in IJsland en we werkten ongeveer 16 jaar lang samen aan elk project dat we allebei deden. We werkten heel nauw samen en waren praktisch familie. We hadden een sterke en diepe werkrelatie."

 

Internationale bekendheid kreeg Hildur Guðnadóttir in 2019 met haar soundtrack voor de HBO miniserie Chernobyl waarvoor ze een Grammy Award kreeg. Een paar maanden later ging Joker in première waarvoor ze eveneens als solocomponiste de soundtrack schreef. Daarmee wist ze uiteindelijk een Oscar in de wacht te slepen. Sindsdien verdringt Hollywood zich om Hildur Guðnadóttir. De laatste films waarvoor ze een soundtrack schreef, waren Tár (met Cate Blanchett in de hoofdrol), Woman Talking en A Haunting in Venice (van Kenneth Brannagh). In 2024 staat de release van een tweede Joker-film gepland: Folie à Deux.

 

Joker als oscarwinnende partituur

 

Bijzonder aan Hildur Guðnadóttir is dat ze als componiste altijd zeer vroeg in het creatieproces van de film wordt geëngageerd en haar muziek daardoor nooit louter illustratie is. Soms worden hele scènes uit haar muziek geboren, zoals dat bijvoorbeeld in Joker in de beroemde badkamerdansscène het geval was. “Het scenario was heel summier wat deze scène betreft: Joaquin Phoenix moest de badkamer binnenrennen, zijn pistool weggooien, in de spiegel kijken en vloeken. Toen deze scène werd opgenomen, voelde Joaquin Phoenix het allemaal niet. De regisseur, Todd Phillips, zette vervolgens de muziek op die ik voor die scène had gecomponeerd: “luister naar de muziek,” zo zei hij tegen Joaquin, “en laat je erdoor inspireren”. Joaquin begon te dansen en dat was een magisch moment …”

 

De specifieke opdracht die Hildur Guðnadóttir van regisseur Todd Phillips kreeg voor de soundtrack van Joker was om zich in te leven in het extreem getroebleerde hoofdpersonage. “Arthur Fleck probeert gewoon aardig zijn. Hij wil als cliniclown vreugde brengen, maar dat lukt hem niet omwille van uiterlijke omstandigheden die bij hem de verkeerde dingen losmaken.” Uit sympathie voor het hoofdpersonage en erom bekommerd om vooral ook zijn zachte zijde te tonen, greep Hildur Guðnadóttir naar de cello als uitdrukking van zijn gemoedstoestand. Uiteindelijk componeerde ze een zacht, melancholisch requiem voor Arthur Fleck. “Ik heb altijd geprobeerd om het gevoel dat ik had na het lezen van het script te bewaren. Van zodra ik de eerste noten op mijn cello speelde, kreeg ik een sterke, fysieke reactie. Dat is het, dacht ik!”

 

Waar de cello de zachte zijde van het hoofdpersonage Arthur Fleck tot uitdrukking brengt, daar geeft het orkest de waanzin weer die zich langzaam in zijn hoofd opbouwt. “In het begin hoor je bijna enkel en alleen de cello,” vertelt Hildur Guðnadóttir, “naarmate de film verder gaat, wordt het orkest steeds luider en verstikt het de cello. De empathie die we voelen voor het hoofdpersonage wordt aangestuurd door de cello. De donkere zijde van Arthur Fleck, zijn innerlijke onrust, wordt verklankt door het orkest dat aanvankelijk bijna onhoorbaar is maar hoe langer de film duurt, des te meer de cello begint te overstemmen.”

 

door Mien Bogaert

 © Daniel Müller