Vorig seizoen begon het Belgian National Orchestra aan de reeks Film Symphonic. Daarbij worden films vertoond op groot scherm in de Henry Le Boeufzaal van Bozar, begeleid door live orkestmuziek. Op 15 september staat Varieté op het programma, een stomme film uit het jaar 1925 waarvoor Elena Kats-Chernin nieuwe muziek componeerde. Die wordt uitgevoerd door het Belgian National Orchestra onder leiding van filmmuziekexpert Dirk Brossé.

“Als orkest heb je volgens mij enerzijds de verantwoordelijkheid om het grote repertoire in leven te houden,” liet Dirk Brossé vorig jaar in een interview naar aanleiding van het eerste Film Symphonic-concert optekenen: “tegelijkertijd is het echter raadzaam te bouwen aan een nieuwe muziekcultuur. Ik denk al meer dan 40 jaar na over de vraag wat we moeten programmeren. In die tussentijd is er niet alleen 40 jaar extra repertoire bijgekomen, maar is de orkestwereld naast op de klassieke muziek ook in toenemende mate gaan steunen op drie andere pijlers. Het uitvoeren van filmmuziek is er daar één van, naast cross-overprojecten (met de beeldende kunsten, met animatie, met acteurs …) en concerten waarin orkesten over het muurtje kijken naar muziek van popartiesten om die dan bijvoorbeeld symfonisch gaan herwerken. Dat een orkest als het Belgian National Orchestra dit ook zo ziet, verheugt mij ten zeerste. Ons gemeenschappelijk doel? Op een artistiek verantwoorde manier projecten uitwerken die een breed publiek aanspreken!”

Exportsucces van de Weimarrepubliek

In de vroege jaren 1920 experimenteerden Franse impressionistische filmmakers frequent met camerabeelden om zo de gemoedstoestand van de personages op een vernieuwende manier over te brengen naar het publiek. Deze bijzondere filmtechniek inspireerde al snel Duitse filmmakers, waaronder Carl Hoffmann en Karl Freund. Freund paste deze unieke filmtechniek dan ook toe op Ewald André Duponts Varieté die het leven verhaalt van twee verliefde trapezeartiesten.

De hoofdrolspeler, Boß Huller (vertolkt door Oscarwinnaar Emil Jannings) is na een ongeval niet langer in staat om op te treden als trapezekunstenaar. Daarom besluit hij met zijn vrouw en kind een kermistent uit te baten in Hamburg. Wanneer enkele matrozen op een dag een aantrekkelijke jonge danseres genaamd Berta-Marie meenemen naar Boß' kermistent, wordt hij algauw verliefd op haar. Samen beslissen ze hun omgeving te ontvluchten en het geluk te zoeken in het legendarische variététheater ‘Wintergarten’ te Berlijn, waar ze hun acrobatische kunsten de vrije loop laten. Boß komt er gaandeweg echter achter dat Berta-Marie hem bedriegt met de circusbaas, wat leidt tot een explosieve woede-uitbarsting.

Deze stomme film uit 1925, de periode waarin de Duitse expressionistische filmbeweging langzaam tot haar einde kwam, betekende door het vernieuwend camerawerk van Freund een waar succes binnen de Weimarrepubliek. Zo tilde Freund de Duitse filmtechniek naar een hoger niveau door de camera op de trapezes te plaatsen, waardoor de film een erg intiem, prikkelend en zweverig karakter kent. Daarnaast genoot de film van internationaal succes wegens het speciale gebruik van groothoeklenzen, opvallende diepteopnames, innovatieve montagefragmenten en een sensuele inhoud.

Nieuwe compositie van Elena Kats-Chernin

Varieté werd in 2015 gerestaureerd door de Friedrich-Wilhelm-Murnau-stichting. Deze versie wordt op vrijdag 15 september vertoond in Bozar. Het Belgian National Orchestra begeleidt de stomme film met nieuwe muziek van de Oezbeeks-Australische componiste Elena Kats-Chernin. Zij werd geboren in de Sovjet-Unie, studeerde in Moskou, emigreerde dan naar Sydney en volgde uiteindelijk ook lessen in Duitsland bij onder andere Helmut Lachenmann. Daar werd ze in de jaren 1980 bekend door haar samenwerkingen met Andrea Breth (een theaterregisseuse voor wie ze de toneelmuziek schreef) en opdrachtcomposities van onder andere Ensemble Modern. In 1994 keerde ze terug naar Australië, waar ze haar bekendste werk schreef: het ballet Wild Swans, een commissie van het Australisch Ballet en het Sydney Opera House.

Hoewel Elena Kats-Chernin initieel actief en gekend was binnen de theater- en balletwereld, bestaat haar oeuvre vandaag uit werken die bijna elk genre binnen het klassieke repertoire afvinken; van instrumentale solo- en ensemblestukken tot opera’s en dus ook filmmuziek. Met Varieté schreef Kats-Chernin voor de vierde keer een soundtrack voor een stomme film, en ook dit keer gebeurde dit in samenwerking met de Duits/Franse tv-zenders ZDF/ARTE. Vorige stomme films die ze van muziek voorzag, waren The Phantom Carriage (1921), People on Sunday (1930) en The Devious Path (1928). Elena Kats-Chernins soundtracks bevatten telkens de kracht om emoties op te roepen en een verhalende sfeer te creëren die perfect aansluit bij de visuele elementen van de betreffende films. Haar composities ondersteunen op een effectieve manier de thema's en essentie van de film .

Door Zara Veyt