Bram Nolf: "Een symfonieorkest is een prachtige metafoor voor onze samenleving"

Een tijdje geleden speelden we met het Belgian National Orchestra de Boléro van Ravel (in het orkestjargon: ‘Le beau vélo de Ravel’). U weet wel, dat stuk dat onhoorbaar zacht begint met de kleine trom en een kwartier later - dankzij twee melodieën die zich afwisselend voortdurend herhalen - uitmondt in een onwaarschijnlijk groots en indrukwekkend slot. Hoewel Maurice Ravel zijn Boléro zelf niet zo hoog inschatte, is het onmiskenbaar een fantastisch stuk muziek. Niet alleen omwille van het repetitieve karakter en het gigantische crescendo, maar ook en vooral omdat de componist er tovert met klankkleuren en er zijn volledige orkestratie-trukendoos in gebruikt.

Er zit in die Boléro iets vreemds: net voor het slot, als het volledige orkest al serieus van katoen aan het geven is, heeft de althobo (bespeeld door uw dienaar) plots, gedurende 44 maten, niets meer te spelen. Op zich heel raar, want Ravel zet op dat moment alle orkestinstrumenten in, om een zo groot mogelijk geluid te krijgen en er is één orkestmuzikant die moet zitten toekijken. Wellicht is hij de althobo in die passage domweg vergeten. Een vergetelheid die sinds de première in 1928 nooit werd gecorrigeerd en die, net zoals een verjaard misdrijf, de tand des tijds zal blijven trotseren :-) …

Terwijl ik tijdens die momenten van gedwongen werkloosheid mijn orkestcollega’s - die compleet on fire het beste van zichzelf gaven - gadesloeg, maakte ik de bedenking dat een symfonieorkest eigenlijk een prachtige metafoor is voor onze samenleving …

Een symfonieorkest (zoals uw Belgian National Orchestra) bestaat uit ontzettend veel verschillende instrumenten. Al die instrumenten hebben hun eigen sound, hun eigen rijkdom, hun eigen mogelijkheden, maar ook hun beperkingen. De tuba bv., kan ontzettend laag klinken en soms ook oerend hard, wat op pakweg een viool niet mogelijk is. Maar die viool kan dan ook weer heel hoog en superzacht klinken, iets waar de tuba alleen maar kan van dromen. En zo kun je tig voorbeelden bedenken van typische karakteristieken van elk instrument of instrumentengroep. Van gelijkheid is er hier dus weinig sprake. Wel eerder van verscheidenheid en complementariteit.

Hoewel… er is toch een reden waarom het symfonieorkest door de geschiedenis heen geëvolueerd is naar de (wereldwijde) standaard die we nu kennen: eerste violen, tweede violen, altviolen, cello’s, contrabassen, fluiten, hobo’s, klarinetten, fagotten, trompetten, hoorns, trombones, tuba, harp, slagwerk, en eventueel nog piano en celesta. Die standaardbezetting is - na eeuwen van ontwikkeling, experiment, aanpassing en groei - een prachtig uitgebalanceerde klankfabriek geworden. Anders gezegd: de ongelijkheid en de diversiteit waar ik het daarnet over had, is hoegenaamd geen ‘ratatouille’, maar een miraculeus uitgekiende constructie van heel veel diverse onderdelen.

Misschien is net dat wel de reden waarom het symfonisch apparaat de mensheid blijft fascineren. Het symfonieorkest is wellicht een unieke metafoor van hoe een samenleving in evenwicht en balans zou kunnen functioneren, een samenleving die evengoed bestaat uit heel veel verschillende mensen: jong, oud, denkers, doeners, gezond, ziek, ondernemend, eerder volgzaam, creatief, uitvoerend, etcetera. Elk individu heeft zijn eigen troeven, mogelijkheden, sterke punten en beperkingen. In een ideale wereld zijn die op elkaar afgestemd als in een symfonisch orkest en bereiken die zoiets verheven als Ravels Boléro. 

We zijn als samenleving uiteraard zover nog niet. En wellicht zullen we daar nooit geraken en zal het altijd een utopie blijven. Maar zelfs in dat geval blijft het een interessant ideaal om na te streven.

‘Interessant’ inderdaad, maar ik vergat bijna opnieuw in te vallen voor de laatste 6 maten van de Boléro... Gelukkig net op tijd terug uit de gedachtenwolk afgedaald :-)…

Tot gauw, in Bozar of ergens te lande!

Bram